معاهده تسهیل دسترسی به اوراق چاپی برای نابینایان، معلولان دیداری و دیگر معلولان خوانشی

تاریخچه

• ترسیم این معاهده از خلال سال‌ها بحث در وایپو و تلاش کشورهای در حال توسعه افقی روشن در بین معاهدات بین‌المللی در حوزه کپی رایت.
• بی نظیر بودن معاهده‌ در زمینه محدودیت‌ها و استثنائات در نوع خودش.

اهداف کنوانسیون

– این معاهده جایگاه مهمی از بعد بشر دوستانه و توسعه اجتماعی داشته است

هدف اساسی: ایجاد مجموعه محدودیت ها و استثناهای الزام آور به نفع معلولین بینایی به منظور امکان استفاده آنها از متن نوشتاری

جلوگیری از موانعی که از دسترسی معلولین بینایی و اشخاص ناتوان در خواندن متون نوشته وجود دارد توسط سازمان جهانی مالکیت فکری

بخش مهمی از این موانع توسط مقررات حقوق مؤلف ایجاد شده است.  از اینرو این معاهده در پی حذف این موانع از دو طریق است:‌

نخست:  از کشورهای با تصویب این معاهده، استثناهای مقرر در آن را در حقوق ملی خود وارد کنند.

• الزام کشوری که معاهده را امضا می کند در ایجاد اطمینان برای صدور اجازه مطابق قوانین داخلی به اشخاص نابینا و نهادهای مرتبط که بدون نیاز به کسب موافقت قبلی دارنده کپی رایت (مثلاً نویسنده یا ناشر) اثر قابل استفاده را تولید نمایند (موضوع ماده ۴ معاهده)
• این باعث: تقویت تولید ملی در قالب های قابل استفاده برای نابینایان و همچنین دسترسی آنها به کتاب های تولیدی در تمام کشورهای عضو

دوم: عدم نیاز به اجازه و موافقت دارنده حق در واردات و صادرات (تبادل بین مرزی) نسخه های قابل استفاده از کتب یا سایر آثار مشمول کپی رایت

• این باعث: کمک در رفع موانع مرزی در کشورهای و امکان ارائه وفراهم نمودن تسهیلاتی در جهت ارسال بزرگترین مجموعه های کتاب های قابل استفاده برای معلولین بینایی را در کشورهایی که دارای منابع کم هستند، (موضوع ماده ۵ معاهده)
• دسترسی کشورهایی که نمی توانند خدمات پایدار به معلولین ارائه نمایند به صورت گسترده از  مجموعه های ایجاد شده در کشورهای توسعه یافته و ثروتمند

حمایت از دسترسی افراد نابینا، کم بینا و افرادی که به دلیل معلولیت جسمی قادر به در دست گرفتن کتاب نیستند به آثار منتشرشده از طریق درنظر گرفتن استثناءها و محدودیت هایی به نفع این افراد

– تجویز استفادۀ آزاد از آثار ادبی و هنری برای بخشی از جامعۀ معلولان

– دربرگیرنده مقرراتی مستقل با تمرکز بر یکی از استثنائات وارده بر حقوق مالکیت فکری

– تلاش براساس مبانی حقوق بشری، امتیازاتی را برای معلولان

– تلاش در جهت تبدیل استثنائات مقررات تفسیری و تکمیلی‌، به مقوله‌ای امری

– تلقی آن به عنوان سرآغازی برای یک تغییر مهم و اساسی در نظام حقوق مالکیت فکری

روند تصویب و اجرایی شدن

• در ۲۷ جون ۲۰۱۳ در کشور مراکش به مجموعه معاهدات زیرنظر سازمان جهانی مالکیت فکری اضافه شد
• الحاق ۵۵ کشور به معاهده مراکش تاکنون
• معاهده مراکش از ۳۰ ام سپتامبر ۲۰۱۶ لازم الاجرا شد
• امضاء معاهده از سوی ایران در ۲۷ جون ۲۰۱۴
• در انتظار بررسی و تصویب مجلس ایران

دلایل عدم عضویت ایران

• عدم وجود قوانین ناکافی در زمینه حمایت از نابینایان و وجود موانعی در رعایت شرایط مندرج در معاهده
• وجود موانعی در زمینه‌های قانونی و سایر حوزه‌هایی که رفع آنها در مسیر ارتباط بین‌المللی با جامعه جهانی مفید تلقی می شود
• گذشته از وجود این موانع؛ این الحاق می‌تواند افقی روشن در مسیر پیوستن ایران به معاهدات اصلی در زمینه کپی رایت فراهم نماید، که تاکنون مراجع قانونی در مورد آن قانع نشده اند

مقررات کنوانسوین

– الزام کشورهای عضو  برای  تصویب و اجرای استثنائات و محدودیت هایی  در قوانین کپی رایت برای اجازه تکثیر، توزیع و عرضه عمومی آثار صاحبان کپی رایت به فرمت های مورد استفاده برای افراد نابینا و کم بینا؛

• فراهم نمودن امکان قانونی افراد موضوع معاهده در دسترسی رایگان به نسخه های الکترونیکی، صوتی و نظیر آن ؛
• الزام کشورهای عضو برای تصویب مقرراتی در قوانین ملی و به صورت استثنائی برای بهره‌مندی نابینایان و کم بینایان؛
• اجازه به کشورهای که فرمت های خاص آثار منتشرشده را تحت شرایط خاصی وارد یا صادر نمایند؛
• اجازه به موسسات صلاحیت‌دار برای کثیر آثار منتشره را در نسخه‌های با فرمت قابل استفاده؛
• اجازه برای توزیع بدون کسب اجازه از دارنده کپی رایت نسبت به آن اثر را برای اشخاص نابینا یا کم بینا؛
• امکان صادرات و واردات نسخه‌های قابل استفاده برای نابینایان و سایر اشخاص دچار نارسایی بینایی؛
• پیش بینی الزاماتی برای اجرای مناسب معاهده؛
• الزام در رعایت مقررات این کنوانسیون از سوی کشورهای متقاضی عضویت در قوانین ملی خود؛
• الزام در تاسیس مرکزی برای دسترسی به اطلاعات بین کشورها برای سازمان جهانی مالکیت فکری؛
• با تاکید بر ضرورت ایجاد و حفظ تعادل بین حمایت مؤثر از حقوق مؤلف و منافع عمومی، خصوصاً در امر آموزش، پژوهش و تاکید بر لزوم دسترسی به اطلاعات و با توجه ضرورت تسهیل در ایجاد تعادل در بهترین زمان برای معلولین بینایی و سایر اشخاص ناتوان، سازمان جهانی مالکیت فکری بایستی دسترسی موثر و خواندن متون نوشته را فراهم نماید (پاراگراف ۹ مقدمه معاهده)